IMPLEMENTASAUN PED DURANTE PERÍODU 2011-2020 ATINJI DE’IT 26% TANBA KUAZE METADE LAIHA SASUKAT

Dili, 04 Novembru 2002 - Governu konstitusionál daualu halo aprezentasaun reajustamentu planu estratéjiku dezenvolvimentu (PED) tinan 2011-2030 no no rezultadu avaliasaun ba ninia implementasaun ne’ebé halo tiha ona, ba partidu polítiku sira ne’ebé hamahon-an iha plataforma entedimentu – FRETILIN, PLP, no Khunto – iha Salaun Nobre, Ministériu Negósiu Estranjeiru no kooperasaun, iha Praia dos Coqueiros.

Objetivu reajustamentu PED ne’e tanba ninia implementasaun liu tiha ona tinan sanulu no avaliasaun hatudu katak PED falta rigor iha ninia implementasaun. Ida ne’e tanba implementasaun hosi metas ne’ebé define ba faze I (2011-2015) no faze II (2015-2020) PED nian atinje deit 26%.

Tuir avaliasaun ne’ebé halo tiha ona, metas hirak ne’e la atinje tanba alokasaun orsamentu limitadu ka la konsistente, rekursu umanu menus, metas balun ambisiozu no kuaze metade hosi metas jerál liu no la iha sasukat, no PED la instrumentaliza ba planu operasionál, monitorizasaun no avaliasaun tanba la iha ierarkia kauza efeitu. 

Prosesu reajustamentu PED lidera hosi Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak, no  planu ne’ebé reajusta tiha ona ne’e sei sai matadalan ba dezenvolvimentu nasionál. Ho nune’e, ekipa téknika halo konsultasaun públika iha nivel oioin, hanesan ho titular no membru órgaun soberania, eis-titular, líder nasionál, akadémiku, konfisaun relijiozu, organizasaun sosiedade sivíl, setór privadu no seluseluk tán, inklui mós grupu komunitáriu hosi munisípiu 13, inklui mós RAEOA.

Ho opiniaun konsensual, iha prosesu konsultasaun públika ampla ba prosesu reajustamentu medida estratéjika sira, líder nasionál no reprezentante povu sira hato’o rekomendasaun sira tuir mai:

(1) Garante estabilidade no kontinuidade implementasaun PED ne’ebé reajusta ona ba futuru, tanba durante ne’e dezafiu boot ida mak deskontinuidade ba prosesu dezenvolvimentu. Presiza lei ida hodi vinkula no garante ninia implementasaun.  (2) Tamba tinan rua-nulu hafoin independénsia, ita la konsege hadi’a sistema edukasaun no saúde, dezenvolvimentu agrikultura no infraestrutura báziku sira, hanesan bee no saneamentu, estrada no ponte sira. Ho nune’e reajustamentu PED ne’e tenke mai hatán ba diretu fundamental ba moris nian, hanesan saúde, edukasaun, asesu ekonómika atu moris ho dignu. 

Fonte: Gabinete do Vice PM e Ministro do Plano e Ordenamento - José Maria dos Reis
Polítika
SEFOPE Despede Timor-oan Na’in-23 Hodi ba Servisu iha Austrália
Família hosi Timor-oan na’in-23 ne’ebé atu ba servisu iha Australia liuhosi programa PALM partisipa serimónia despedida no asina deklarasaun ho SEFOPE.
Saúde
Iha 2021 Timor-Leste Rejista Ona Kazu Foun HIV-SIDA 192 Tanba Prostituisaun No Seksu Livre Buras
Kazu HIV-SIDA kontinua aumenta, Autoridade apela labele halo seksu livre sein sakramentu kaben.
Dezenvolvimentu
Governu Nia Implementasaun Programa ‘Uma Kbiit-Laek’ Atinje 3.7%
Implementasaun programa uma kbiit-laek iha teritóriu nasionál atinje 3.7%.
Saúde
Moras Infesaun Respiratória Kontinua Rejista Barak Iha SS Komoro, Impaktu Hosi Rai-Rahun
Moras Infesaun Repiratória kontinua rejista barak iha SS Komoro, impaktu hosi rai-rahun.
Polítika
Kamboja Iha Komitmentu ba Vou Direitu Entre Kamboja No Timor-Leste
Kamboja iha komitmentu bo’ot atu iha aviaun ida ne’ebé semo direita hosi Kamboja mai iha Timor-Leste.
Teknolojia
Google Anúnsia Bard AI Hodi Responde ba ChatGPT
Google anúnsia teknolojia intelijénsia-artifisial ida hanaran Bard ne'ebé sei kompete diretamente ho rivál ChatGPT.
Internasionál
Otto Addo: Ronaldo Hetan Prezente Espesiál Ida Hosi Arbitru
Iha realidade Ronaldo-nia golu ne’e nu’udar prezente espesiál ida hosi arbitru.
Sosiál
Xefe suku Aitemua husik hela ninia responsabilidade hodi ba tiha servisu iha Austrália
Xefe suku Aitemua, Valente Soares husik hela ninia responsabilidade hodi ba tiha servisu iha Austrália la ho koñesimentu hosi autoridade postu no munisipál sira.
Polítika
Investór Internasionál Sira iha Interese Atu Investe iha Baukau
Investidór internasionál sira haree ona fatin iha Baukau hodi halo investimentu iha área sira hanesan aeroportu, turizmu, otelaria, sentru negósiu, bankária, ospitál, no seluk tán.
Polítika
Primeiru-Ministru: Polítika, Sustentabilidade, no Produtividade
Ita bele halo reforma iha administarasaun estadu no administrasaun públika sé partidu sira halo polítika la’os de'it para atu hetan eleisoins ba tinan lima mas atu evita nasaun hakoi-an.
Sosiál
Manufahi Loke Feira Fulan Ida Hodi Komemora Dékada Ida Selebrasaun Ofisiál Revolusaun Manufahi 1912
Administradór Manufahi halo abertura ba feira selebrasaun ofisiál dékada ida no tinan atus-ida funu revolusaun Manufahi 1912 iha Luak, Manufahi.
Dezenvolvimentu
Abertura Forum Juventude Pra-Akampamentu Kompetisaun Negósiu Inovativu III Ba Rejiaun Leste
Governu no UNDP halo abertura ba forum foinsa’e pra-akampamentu Kompetisaun Negósiu Inovativu III MTCI 2022 ba Rejiaun Leste iha Baukau.
Polítika
Implementasaun PED Durante Períodu 2011-2020 Atinji De’it 26% Tanba Kuaze Metade Laiha Sasukat
Implementasaun hosi metas ne’ebé define ba faze I (2011-2015) no faze II (2015-2020) PED nian atinje deit 26% tanba kuaze metade hosi metas jerál liu no la iha sasukat.
Polítika
Feto Nu’udar Ajente Transformasaun no Mudansa
Primeiru-Ministru: Feto Nu’udar Ajente Transformasaun no Mudansa iha Família, Servisu Fatin, no komunidade.
Seguransa
Servisu Migrasaun Sosializa Lei Migrasaun Hodi Prevene Krime Tráfiku Umanu no Krimi Organizadu
Servisu Migrasaun ho IOM sosializa lei migrasaun no azilu iha RAEOA.
Polítika
SEFOPE Despede Timor-oan Na’in-23 Hodi ba Servisu iha Austrália
Família hosi Timor-oan na’in-23 ne’ebé atu ba servisu iha Australia liuhosi programa PALM partisipa serimónia despedida no asina deklarasaun ho SEFOPE.